Sông Srêpok là một sông nhánh của sông Mekong. Theo nghiên cứu của các chuyên gia trong và ngoài nước, sông Srêpok được đánh giá là có tiềm năng thủy năng và thủy lợi đóng góp cho sự phát triển kinh tế của tỉnh Đak Lak và vùng cao nguyên Trung bộ. Công trình thủy điện Buôn Kuôp với công suất lắp máy 280 MW và công suất đảm bảo 68,7 MW được xây dựng trên sông Srêpok thuộc địa bàn các huyện Krông Nô, Krông Ana. Tổng dự toán đầu tư của công trình thủy điện Buôn Kuốp là 4,588.125 triệu đồng.
Nằm trong vùng lòng hồ là 2 xã Ea Na, huyện Krông Ana, tỉnh Đak Lak và xã Nam Đà, huyện Krông Nô, tỉnh Đal Nông.
Lại chuyện đền bù chưa thỏa đáng.
Qua tìm hiểu và trao đổi với chính quyền địa phương chúng địa phương chúng tôi được biết xã Ea Na là một địa bàn chịu tác động từ công trình thủy điện Buôn Kuop, trong đó có 2 thôn chịu ảnh hưởng trực tiếp đó là Buôn Drai và thôn Ea Tung. Năm 2008, để tiến hành giải phóng mặt bằng khu vực lòng hồ thủy điện Buôn Kuop, UBND huyện Krông Ana đã ra Quyết định số 880/QĐ-UBND ngày 02/6/2008 về việc giao đất và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho các hộ gia đình, cá nhân tái định canh, định cư tại Buôn Drai, xã Ea Na. Tổng số hộ gia đình, cá nhân được giao đất là 111 hộ, trong đó có 14 hộ vừa tái định canh vừa tái định cư, với tổng diện tích được giao là 566,483 m2. Theo thông tin cung cấp của ông Y Hai Kbuôr (trưởng Buôn Drai) thì trên thực tế có 196 hộ được cấp đất tái định canh với tổng diện tích 76 ha, trung bình mỗi hộ là 3877,5 m2 đất canh tác cà phê. Nhưng cho đến nay công tác đền bù vẫn chưa được thỏa đáng, người dân trong buôn cũng đã có những kiến nghị nhất định với chính quyền địa phương và Ban quản lý dự án. Cụ thể 31 hộ bị sót diện tích trong khu vực lòng hồ với tổng diện tích 18.9 ha chưa được giải quyết. Thêm vào đó việc 51 hộ bị trừ 17,000,000 đồng/hộ để nhận lấy 5,000 m2 tái định canh từ đất của Công ty cà phê Krông Ana. Đây là một hình thức “mua bán” đất chứ không phải cấp đất tái định canh định cư, bởi vì người dân vừa bị mất đất ở nơi sản xuất cũ với diện tích lớn hơn, vừa mất tiền để đổi lấy 5,000 m2 này.
Mức giá đền bù không hợp lý trong khi người dân được đèn bù 34 triệu đồng cho 1 ha đất nhưng khi mua đất ở nơi khác thì 1ha đất lên đến 60 triệu đồng, chưa kể đến tiền giải ngân lại “ì ạch”, đất tăng giá nên khi nhận được số tiền đền bù thì quỹ đất mua được cũng không đáng là bao. Nhiều người dân trong Buôn cho biết, trước đây người dân được công ty cà phê khoán canh tác, chi phí như phân bón, nước tưới đã có công ty cung cấp nên năng suất cây cà phê rất ổn định, nhưng khi được cấp đất canh tác người dân rất khó khăn trong chi phí mua phân bón, nước tưới nên năng suất cây cũng chỉ đành “trời cho chừng nào, ăn chừng đó”, cuộc sống gia đình gặp nhiều khó khăn.
Nhiều vấn đề biết…vẫn cứ lập lại.
Bên cạnh vấn đề đất đai, các vấn đề khác như nguồn nước tưới tiêu và nước sinh hoạt, nhà ở tái định cư, môi trường sống bị ô nhiễm và vấn đề sinh kế cũng tồn tại rất nhiều khó khăn. Theo nhận định của trưởng Buôn Đrai ông Yhai Kbuôr từ khi di dời để xây dựng công trình thủy điện năm 2003 người dân nơi đây đang dần… nghèo đi.
Hứa để … thất hứa.
Trường hợp của thôn Ea Tung – chịu tác động trực tiếp của khu vực lòng hồ chứa nước, nằm cách Buôn Đrai khoảng 1km cũng đang khiến người dân nơi đây mất lòng tin vào những lời hứa nhưng “không bao giờ thực hiện”.
Nhiều lần kiến nghị, nhiều lần phản ánh, nhiều lần kiểm tra, nhiều lần hỏi han, hứa hẹn sẽ giải quyết nhưng mọi thứ vẫn chỉ là sự chờ đợi mỏi mòn của 11 hộ dân sống ven sông. Hằng ngày họ phải sống chung với nỗi lo sợ diện tích đất của gia đình mình sẽ bị dòng nước cuốn đi, ngôi nhà họ đang sống sẽ bị đổ sập, sụt lún vì sạt lở đất, tính mạng của người thân trong gia đình sẽ bị đe dọa vì bệnh đường ruột, mùi hôi thối từ xác chết của động vật, chai lọ thuốc trừ sâu gây ô nhiễm nguồn nước dẫn đến các bệnh ghẻ lở ngoài da… Rất nhiều trường hợp trong thôn phải đi cấp cứu vì bệnh viêm đường ruột và nhiều người phải uống thuốc liên quan đến đường ruột hàng ngày vì sử dụng nguồn nước ô nhiễm. Bao nhiêu sự lo sợ đó vẫn bị bỏ ngoài tai, vẫn chịu sự dửng dưng, thiếu quan tâm từ các cấp chính quyền liên quan.
Từ năm 2009 người dân đã rất nhiều lần gửi đơn khuyến nghị nhưng vấn đề vẫn chưa được giải quyết trong khi cuộc sống của người dân ngày càng khó khăn, đất bị sạt lở khiến người dân hoang mang phải bỏ nhà đang sinh sống làm nhà tạm để sinh sống. Sau những lần gửi đơn thư kiến nghị cũng chỉ là những lời hứa miệng, người dân vẫn không hề có bất cứ một giấy tờ hay bằng chứng pháp lý nào để bảo vệ quyền lợi của chính mình.
Ông Lê Văn Trọng, Chi hội trưởng Hội Nông dân thôn Ea Tung cho biết: “Chính quyền cũng đã đền bù diện tích đất bị sụt lún nhưng cứ với 2ha sụt lún họ chỉ đền 1-1,2ha, còn thì gác lại. Với 1 ha dân được đền bù 100 triệu trong khi để đi mua lại đất canh tác ở nơi khác phải mất 300 triệu, nhiều người còn bị chậm đền bù sau hai năm nên giá đất thay đổi, có gia đình còn bị tịch thu nhà do thiếu nợ. Chính gia đình tôi phải đi mua đất rẫy ở nơi khác với giá 300 triệu/ha. Cùng với sự mất đất, mất nhà do nước dâng thì hàng ngày người dân còn phải đối mặt với tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng”.
Qua tìm hiểu thực tế thì nhận thấy rằng chính thủy điện cũng không lường hết được mực nước sẽ dâng đến đâu, bao nhiêu diện tích đất sẽ bị sụt lún khi thiết kế dung tích của hồ chứa. Điều đó cho thấy một sự tắc trách không thể chấp nhận được khi tiến hành công tác ĐTM về xây dựng thủy điện Buôn Kuop.
Bao giờ người dân hết khổ?
Thủy điện Buôn Kuop được xây dựng trên dòng Sre Pok đã làm nảy sinh những tác động về môi trường, xã hội không hề nhỏ. Người dân phản ánh nhưng giải quyết vần đề thì không biết đến bao giờ mới được giải quyết. Họ vẫn phải sống trong khó khăn, thiếu thốn và lo sợ hằng ngày vì chịu tác động của thủy điện Buôn Kuop, những điều này sẽ ảnh hưởng rất lớn đến cuộc sống của người dân và xa hơn là những thế hệ kế cận. Một lần nữa chúng ta lại thấy, người dân “hy sinh” cho sự phát triển của đất nước để nhận lấy rất nhiều khó khăn về mình. Vậy nên cần sự rõ ràng, dứt khoát hơn trong cách giải quyết vấn đề liên quan đến tác động của thủy điện để đảm bảo việc chia sẻ lợi ích là công bằng với nhiều phía.
Thanh Tâm-Quang Tiến